×

Версия для слабовидящих

Call-center
+998 (71) 202-02-10

Қишлоқ ва сув хўжалиги

Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги

Қишлоқ хўжалигига доир

Ўзбекистон Республикасида мамлакатимиз озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга қаратилган чуқур ўйланган қишлоқ хўжалигини ривожлантириш стратегияси изчил амалга оширилмоқда. Мева-сабзавот маҳсулотларини ишлаб чиқаришга бўлган бундай ёндашув ҳаётни таъминлаш, аҳоли саломатлигини сақлаш, бандлик шароитлари яратишнинг муҳим таркибий қисми сифатида  давлат иқтисодий ва ижтимоий сиёсатининг устувор мезонларидан бирига айланди.

Шундай қилиб, 1989 йилда Ўзбекистон Республикаси вилоятларида томорқа ер майдонлари учун 400 минг гектардан зиёд суғориладиган ер ажратиш бўйича қабул қилинган муҳим қарор Ўзбекистонда озиқ-овқат мустақиллигига эришишга бўлган ёндашувни тубдан ўзгартирган илк чора-тадбирлардан бири ҳисобланади.

Аграр сектордаги бозор ва институционал ислоҳотларни амалга ошириш бўйича кейинги қадамлар экин майдонлари тузилмасини ўзгартириш, қарийб 48,5 га ғўзани дон экинлари ҳисобига қисқартириш. Натижада авваллари ғаллага бўлган эҳтиёжнинг 80% дан ортиғини экспорт қилган Ўзбекистон ғалла мустақиллигига эришди. Ҳар йили мамлакатимизда 7 млн. тоннадан зиёд ғалла ишлаб чиқарилади, ушбу кўрсаткични ил-ор технологиялар ёрдамида бир неча баробар ошириш учун етарли салоҳият мавжуд.

1997 йилдан бошлаб мамлакатимиз қишлоқ хўжалиги йилига 6-7%ни ташкил этувчи барқарор ижобий ўсиш суръатларини намойиш этиб келмоқда. Бу гўшт истеъмолини аҳоли бошига 1,3, сут ва сут маҳсулотлари – 1,6, картошка – 7, сабзавотлар – 2 дан ортиқ, мевалар истеъмолини қарийб 4 баробар ошириш имконини берди.

2017 йилда Ўзбекистон қишлоқ хўжалигининг ЯИМдаги ҳиссаси 17,3% ни ташкил қилди. Тармоқда шунингдек барқарор ўсиш суръатлари кузатилмоқда – йилига 6 – 7%. Ушбу кўрсаткичлар Ўзбекистоннинг мева-сабзавот, узум маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўйича  МДҲдаги етакчи давлатлар қаторидан жой олишида муҳим аҳамият касб этмоқда, чунки тупроқ ва иқлим шароитлари деярли барча қишлоқ хўжалиги экинларини етиштириш имконини беради.

2017 йилда республикамиз тажрибасида илк бор турли қишлоқ хўжалиги экинларини йил бўйи экиш йўлга қўйилди. Мамлакатимизда мева ва сабзавотлар ишлаб чиқариш ҳажмини оширишга қаратилган яна бир қарор уларни гидропоника усулида етиштириш ҳисобланади. Биргина 2018 йилнинг ўзида ушбу усулда 352 гектар иссиқхона барпо этиш режелаштирилмоқда. Бунда тегишли технологиялар Жанубий Корея, Эрон ва Япониядан келтирилади. Бу 2020 йил сўнггига қадар мева-сабзавот ишлаб чиқариш ҳажмини 32 млн тоннага етказиш имконини беради.

Ўзбекистоннинг асосий дон экинлари: интенсив суғориладиган воҳаларда етиштириладиган буғдой, арпа, жўхори ва гуруч, бироқ илғор технологияларни жалб қилиш йўли билан соҳани янада ривожлантиришни молиялаштириш учун етарли маблағ мавжуд эмас. Талаб юқори эканлигига қарамай, кунжут, пиёз, зиғир ва тамаки кам миқдорда етиштирилмоқда. Ҳўл мевалар асосан ички бозорда истеъмол қилинмоқда, қуруқ мева эса экспорт қилинмоқда. Бетакрор таъмга эга ва узоқ вақт сақланувчи Ўзбекистон тарвузларига МДҲнинг йирик шаҳарларида талаб юқори. 

Бухоро ва унинг атрофида қоракўл терилари етиштирилади. Улар анъанавий экспорт маҳсулоти ҳисобланади, лекин уларнинг экспорт ҳажмига ҳиссаси у қадар салмоқли эмас. Қоракўл териларини ишлаб чиқариш 1,4 млн.дан 700 мингтага тушиб кетди. Йирик қорамол, қўй ва парранда асосан гўшт маҳсулоти олиш учун боқилади. Ўзбекистонда ҳар куни 5 млн литр сут берувчи қарийб 3 млн. бош сигир етиштирилади. Статистикага кўра, бир бош сигир 1600 литр сут беради, бу эса МДҲ мамлакатлари ичида энг паст кўрсаткичлардан биридир (Россия, Украина ва Молдовада бу кўрсаткич 2500 литрни ташкил этади). Бундан келиб чиққан ҳолда чорвачиликни ривожлантириш, жумладан сут ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш имконияти мавжуд.

Экспорт

Сўнгги йилларда Ўзбекистон юқори сифатли ва рақобатбардош мева-сабзавот маҳсулотларининг йирик экспортчисига айланди. Буни таъминлаш учун йил бўйи маҳсулотни қайта ишлаш ва сақлаш масалаларига алоҳида эътибор қаратилади. Ушбу соҳага салмоқли сармоялар киритиш, шунингдек илғор технологияларни жорий этиш талаб этилади.

Мева-сабзавотчилик ва узумчилик маҳсулотлари экспорти жҳғрофияси ҳам кенгайиб бормоқда. Агар авваллари республика уларни анъанавий равишда асосан Россия, Қозоғистон ва бошқа МДҲ мамлакатларига етказиб берган бўлса, ҳозирда Ўзбекистон уларни дунёнинг 120 дан зиёд мамлакатига экспорт қилмоқда. Хусусан, етказмалар жўғрофияси Индонезия, Норвегия, Мўғулистон, Саудия Арабистони, Словакия, АҚШ, Таиланд ва Японияга экспорт йўлга қўйилиши ҳисобига кенгайди. 

Экспорт салоҳияти 5 млрд. доллардан зиёдни ташкил этмоқда. Россия ва Қозоғистон ўзбек мева-сабзавот маҳсулотлари сотилаётган асосий бозорлар бўлиб қолмоқда. Биргина РФ ҳиссасига экспорт ҳажмининг тахминан 60% тўғри келмоқда. Ўтган йили ўзбек мева-сабзавот маҳсулотларини Россияга етказиб бериш ҳажми икки баробар ортди. 2017 йил 15 декабрдан кўплаб товар турларига экспорт божи бекор қилинди. Шунингдек экспорт маҳсулотларининг аксариятини лицензиялаш ҳам бекор қилинди. Ушбу қадам корхоналар учун ташқи иқтисодий фаолият олиб боришни енгиллаштириши лозим. 

Ягона экспорт бренди

Мева-сабзавот маҳсулотларини экспорт  қилиш учун Ўзбекистон UzAgro янги ягона товар брендига асос солди. UzAgro товар белгиси туфайли янги узилган ва қайта ишланган қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат саноати маҳсулотлари халқаро бозорда муносиб ўрин эгаллаши мумкин.

Брендни ривожлантиришни стратегик режалаштириш ўзбекистонлик экспортчилар ҳамёнига жиддий зарар етказаётган турли товарларни қайта ишлаб чиқариш ёки етарли даражада ишлаб чиқармаслик, кутилмаган нарх-наво белгиланиши, салоҳиятли шериклар танлашда юксак таваккалчилик бозорларидаги талофотлар, қиммат логистика ва кредитларни тўлаш билан боғлиқ катта сарфлар ва бошқа кўплаб ҳаражатларни максимал даражада қисқартириш имконини беради.

Имтиёзлар

2013-2017 йилларда ердан фойдаланувчилар ва фермер хўжаликларига давлат ҳисобидан 25 минг га майдонда томчилатиб суғориш тизимини жорий этиш учун узоқ муддатли кредитлар ажратиш кўзда тутилган. Ўз фаолиятига сувни тежовчи технологияларни жорий қилган фермер хўжаликлари 5 йил муддатга ер ва бошқа солиқларни тўлашдан озод этилди.

Аҳолини мева-сабзавот маҳсулотлари билан барқарор таъминлаш мақсадида “Ўзбекозиқовқатзаҳира” уюшмаси ташкилий тузилмасига ўзгартиришлар киритилди. Қорақолпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳрида “Озиқовқаттаъминот”нинг ҳудудий филиаллари ташкил этилмоқда.

Уюшма таркибига кирувчи тайёрлаш ташкилотлари фаолияти савдо фаолиятига тенглаштирилади. Ўз ўзидан улар савдо корхоналари сингари, ягона солиқ тўловига тортилади.

Бунда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш бўйича товар айланмаси соҳасида ушбу ташкилотлар 5 йил муддатга ягона солиқ тўловидан озод этилади.

Юқорида қайд этилган имтиёзларни тақдим этиш муносабати билан бўшаган маблағлар қуйидагича тақсимланади:

— 50% – Уюшмага омборхоналар қуриш ва модернизация қилиш, уларни озиқ-овқат товарларини қайта ишлаш ва қадоқлаш бўйича ускуналар билан жиҳозлаш ишларини молиялаштириш учун;

— 50% – ташкилотлар ихтиёрида қолиб, мева-сабзавот маҳсулотларини сотиб олиш, заҳирага олиб қўйиў ва сақлашни молиялаштириш учун йўналтирилади.

Шунингдек, кўп тармоқли фермер хўжаликлари – ягона солиқ тўловчилар рўйхатдан ўтган кундан бошлаб беш йил муддатга қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш билан боғлиқ бўлмаган барча даромад солиқларидан озод этилади.

Бундан ташқари, энди кўп тармоқли фаолиятни амалга оширувчи фермер хўжаликлари учун давлат мулкини ижарага беришда ижара тўлови ставкаси икки баробар кам миқдорда белгиланади. Солиқлардан бўшаган маблағлар фермерлик хўжаликлари томонидан қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш ва қайта ишлаш ҳажмини оширишга йўналтирилади.

Истиқболлар

2020 йилга мўлжалланган тармоқни ривожлантириш дастурига мувофиқ, 2016 – 2020 йиллар давомида 170,5 минг гектар пахта ва 50 минг гектар дон майдонларида озиқ-овқат экинлари экилади.  Дастур билан полиз-сабзавот экинлари ва картошка экин майдонларини 2015 йилга нисбатан 1,5 баробар, боғ ва узумзорлар майдонини 7%га кенгайтириш кўзда тутилмоқда. Шу йўсинда, мева-сабзавот экинлари майдони ҳиссаси 30% дан зиёдни ташкил қилади.

Дастурий чора-тадбирлар 2020 йил сўнгига қадар картошка етиштиришни 35%, мева етиштиришни 23,8%, узум етиштиришни 17,6%, сабзавотлар етиштиришни 30%га ошириш имконини беради.

2020 йилгача ҳудудларда мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлаш, сақлаш, қадоқлаш ва экспорт қилиш бўйича 14 савдо-логистика марказлари ташкил қилиш режалаштирилган. Уларни ташкил қилишда сифатли ташиш, сақлаш, саралаш, калибрлаш, қадоқлаш, сертификатлаш ва экспортни таъминловчи тегишли инфратузилма яратишга эътибор қаритилмоқда.