×

Версия для слабовидящих

Call-center
+998 (71) 202-02-10

ХВЖ: Ҳукумат томонидан қўллаб-қувватлаш бўйича кўрилган чоралар ўз вақтида ва юқори манзилли эди

Рон ван Роден бошчилигидаги халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) миссияси 25 январ-16 февралгача ХВЖ битим моддаларининг IV-моддаси бўйича Ўзбекистон билан 2021 та маслаҳатлашув ўтказди.

Маслаҳатлашув баёнотида иқтисодий вазият, молиявий, пул-кредит сиёсати ва таркибий ислоҳотлар кўрсатилган.

Иқтисодий вазият, истиқболлари ва хатарлари

  1. CОВИД-19 пандемияси Ўзбекистон иқтисодиётига сезиларли, аммо ҳозиргача қисқа муддатли салбий таъсир кўрсатди. 2020 йил биринчи ярмида пандемия иқтисодиётга қаттиқ ва жиддий зарба берган бўлса-да, қўллаб-қувватлашни тўхтатиш ва таъминлаш бўйича қатъий ва ўз вақтида қабул қилинган чоралар билан таназзул юмшатилди. Бундай чора-тадбирлар соғлиқни сақлаш соҳасидаги самарали чораларни, шунингдек, ўтган йиллардаги оқилона макроиқтисодий сиёсат ва катта миқдордаги халқаро қўллаб-қувватлаш натижасида тўпланган муҳим буфер захиралари натижасида юзага келган фискал, пул-кредит ва молиявий тадбирларни ўз ичига олган. Ушбу кучли сиёсат чораси йилнинг иккинчи ярмида фаоллик билан тикланиш имкониятини яратди; аммо қишлоқ хўжалиги ва қурилиш соҳалари йил давомида барқарорликни намойиш этди. Натижада, Ўзбекистон 2020 йилга нисбатан умумий ўсиш суръати 1,6 фоизни ташкил этган кам сонли мамлакатлар қаторига кирди, аммо бу пандемия олдидаги прогноздан қарийб 4 фоизга пастдир.
  2. Расмий органлар томонидан амалга оширилган қўллаб-қувватлаш тўплами ўз вақтида ва юқори мақсадли эди. 2020 йилга белгиланган бюджетга соғлиқни сақлаш, ижтимоий ёрдам ва сармоялар, шунингдек, солиқни тўлашни кечиктириш ва молиявий қўллаб-қувватлашни ўз ичига олган катта миқдордаги қўшимча харажатлар киритилган. Маблағларнинг амалда ишлатилиши прогноз қилинган кўрсаткичдан кам бўлиб чиқди, бу қисман фаолиятнинг кутилганидан тезроқ тикланишини, шунингдек инвестиция харажатларининг бироз кечикишини акс эттиради, бу эса 2020 йилда умумий молиявий дефицитни ЯИМнинг 4½ фоизигача ёки тахминан Қайта ишланган бюджетда назарда тутилганидан 2½ фоиз кам. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки асосий ставкани пасайтирди ва банкларга қўшимча ликвидликни тақдим этди, шу билан бирга ликвидлик ва кредитлашнинг умумий ҳажмини қўллаб-қувватлади. Банкларга корхоналар ва уй хўжаликларига кечиктирилган кредит тўловларини амалга оширишга рухсат бериш тавсия қилинди, бу уларнинг молиявий юкини анча енгиллаштирди. Инфляция пасайишни давом эттирди, гарчи озиқ-овқат маҳсулотларининг юқори нархлари инфляцияни икки рақамли энг паст даражага яқинлаштирган бўлса-да, йилнинг охирига келиб 11 фоиздан сал кўпроқ эди.

 

  1. Ўсишнинг тикланиши 2021 да давом етиши кутилмоқда, аммо ноаниқлик даражаси юқори бўлиб қолмоқда ва тикланиш, хусусан, эмлаш кўламига боғлиқ бўлади. Барча мамлакатлар бўйлаб эмлаш ишлари олиб борилганда, савдо шериклари бўлган мамлакатларда ўсиш қайта тикланиши кутилмоқда ва 2020 йилнинг иккинчи ярмида иқтисодий тикланиш, 2021 йилда иқтисодий ўсиш прогнози тахминан 5% ни ташкил этади. Расмий органлар томонидан амалга оширилган қўллаб-қувватлаш тўплами ўз вақтида ва юқори мақсадли эди. Шу билан бирга, касалликнинг янги тўлқини, эмлаш даражаси кутилганидан секинроқ ёки пандемияни олдини олиш учун янги чораларни қўллаш туфайли ўсиш кечикиши мумкин, шунингдек Ўзбекистоннинг асосий савдо шериклари бўлган мамлакатларда ўсишнинг пасайиши ва товарларнинг, биринчи навбатда олтин нархларининг ўзгаришидир. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг COVAX дастурининг чекланган молиявий имкониятларини ҳисобга олган ҳолда, расмий органлар бошқа манбалардан ҳам вакцина олишни оқилона мақсад қилган.

 

Солиқ-бюджет сиёсати

  1. Қайта тиклаш, шунингдек, одамларнинг ҳаётини ҳимоя қилиш, ўсишни қўллаб-қувватлаш ва пандемиянинг иқтисодий таъсирини камайтиришга қаратилган иқтисодий сиёсатга боғлиқ бўлади. Aйни пайтда саъй-ҳаракатларни юмшатиш мумкин эмас. 2021 бюджети 5½гача бўлган умумий бюджет камомадини, шу жумладан соғлиқни сақлаш тизими учун етарли ресурсларни таъминлаш, шунингдек, ваксиналарни сотиб олиш ва тарқатиш учун ижтимоий хавфсизликни янада кенгайтириш имконини берувчи мослашган солиқ-бюджет сиёсати назарда тутади. 2020 йилда кечиктирилган инфляцияни ҳисобга олган ҳолда иш ҳақини ошириш, талабни қўллаб-қувватлашга ёрдам беради. Aгар салбий хавфлар юзага келса, қўшимча ёрдам талаб қилиниши мумкин. Хусусан, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатлами бўлган уй хўжаликлари ва ҳаётга лаёқатли тадбиркорлик субъектларига йўналтирилган трансфертларни кўпайтириш ва давлат инвестициялари режаларини амалга оширишни жадаллаштириш ҳисобига бюджет қўллаб-қувватлашда янада кенгайтириш учун имкониятлар мавжуд. Пандемия натижасида ишсизлик ва қашшоқликнинг ортиши билан ижтимоий ҳимоя тизими қамровини янада кенгайтириш, унинг мўлжалини яхшилаш лозим.
  2. Жорий йилда юқори бюджет камомади кейинги йилларда босқичма-босқич бюджет консолидация йўли билан қопланиши мумкин. Гарчи давлат ва жамоат томонидан кафолатланган қарзлар ҳали ҳам ўртача даражада бўлса-да, 2020 йил охирига келиб у ЯИМнинг деярли 38 фоизига етди, бу бир неча йил аввалги кўрсаткичдан қарийб икки баравар кўпдир. Ҳукуматнинг қоидаларга асосланган ўрта муддатли бюджетлаштиришга ўтиш режаси мамнуният билан қабул қилинади. Келгуси йилларда умумий дефицит босқичма-босқич пасайиб, ЯИМнинг қарийб 2 фоизига яқинлашганда, расмий мажбуриятларга мос келиши билан давлат қарзи барқарор даражада қолиши керак. Жамғарилган халқаро буферлар ва паст даражадаги пасайиш хавфи қарзлар билан боғлиқ муҳим вазият юзага келиши мумкин бўлган хавфларни камайтиради. Кучли иқтисодий тикланишга эришилгандан сўнг, барқарор ривожланиш мақсадларига эришишни қўллаб-қувватлаш учун инсон капитали ва инфратузилмасига сармоя киритиш учун ресурсларни бўшатиш мумкин. Шу билан бирга, ҳукумат ташқи қарзларни еҳтиёткорлик билан бошқариши керак, айниқса капитал лойиҳаларни устуворлаштириш тартибларини такомиллаштириш, баҳоланган лойиҳаларнинг ягона портфелини яратиш ва уларнинг бюджет жараёнларига тўлиқ қўшилишини таъминлаш. Шунингдек, хукумат молиявий хатарларни баҳолашни такомиллаштириш, шу жумладан давлат корхоналари ва давлат-хусусий шериклик лойиҳалари билан боғлиқ хатарларни баҳолашни яхшилаши керак.

 

Пул-кредити ва молиявий сиёсат

  1. Марказий банкнинг пул-кредит сиёсати позицияси барқарор бўлиб қолмоқда. Пул-кредит сиёсати инфляцияни пасайтиришни давом эттиришга эътиборни қаратиши керак, шу билан бирга ишончни янада кучайтириш ва инфляция кутишларини яхшироқ мустаҳкамлаш учун валюта курсининг мослашувчанлигини таъминлайди. Прогнозларга кўра, амалдаги сиёсат асосида инфляция босқичма-босқич пасайиб, 2021 йил охирига келиб 10 фоиздан сал пастроққа тушиши кутилмоқда. Марказий банк пул-кредит сиёсати асосларини ва операцияларини сезиларли даражада яхшилади, аммо сиёсатни етказиб бериш молиявий воситачиликнинг паст даражаси, хусусан банкларни молиялаштиришда хусусий депозитларнинг улуши пастлиги ва юқори долларизация билан чекланиб қолмоқда. Миллий валюта ва банк тизимига бўлган ишончни мустаҳкамлаш учун ҳали ҳам мувозанатли пул-кредит сиёсатини амалга ошириш ва молиявий секторни янада ислоҳ қилишни давом эттириш керак. Кредитлаш ставкалари тўлиқ бозорга асосланган бўлиши керак ва шу ўринда имтиёзли ставкалар бўйича кредитлаш расмий идоралар қўллаб-қувватламоқчи бўлган фаолият тури учун субсидиялар билан алмаштирилиши лозим.

 

  1. Марказий Банк банк тизимини диққат билан кузатиши керак, чунки пандемиянинг молиявий ҳолатига таъсири ҳали тўлиқ намоён бўлмаслиги мумкин. Банклар инқирозга нисбатан катта капитал буферлар билан киришдилар, аммо Марказий банк банкларга дивиденд тўлашдан бош тортиш тўғрисида оқилона кўрсатма берди. Пандемия аста-секин орқага сурилиб, кредитларни тўлашдаги кечикишлар орқага қайтганлиги сабабли, активлар сифатини ҳар томонлама мустақил баҳолаш ва стресс-тестларни ўтказиш ҳамда кредитлар бўйича зарарларни тан олиш зарур бўлади. Сўнгги йилларда кредитлашнинг юқори ўсиши туфайли банклар асосан улгуржи молиялаштириш орқали ва асосан хорижий валютада молиялаштирилган рисклар ҳам пайдо бўлиши мумкин. Бундан ташқари, кредит портфеллари юқори концентрация ва валюта рисклари билан ажралиб туради, энг юқори хатарлар асосан давлат корхоналари билан боғлиқ. Назоратни янада кучайтириш талаб этилади, шу билан бирга банкни қайта тиклаш бўйича янги қонунни қабул қилиш ва депозитларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунга ўзгартиришлар киритиш Марказий банкнинг банк соҳасидаги ҳар қандай қийинчиликларга қарши курашиш қобилиятини оширади.

Тузулмавий ислоҳотлар

8 Расмий идораларга нафақат Ўзбекистон иқтисодиётини тиклашни қўллаб-қувватлаш, балки унинг замонавий бозор иқтисодиётига айланишини давом эттириш вазифаси қўйилган. Сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистон улкан ислоҳотларни амалга оширишда сезиларли ютуқларга эришди. Биринчи босқичда асосан макроиқтисодиётни бошқаришни такомиллаштириш, нархлар, валюта бозорлари ва савдо-сотиқни либераллаштириш, шунингдек, солиқ-бюджет ва пул-кредит сиёсати тизимидаги ўзгаришлар сезиларли даражада такомиллаштиришга эътибор қаратилди. Шу билан бирга, келгуси ислоҳотларнинг катта дастурини амалга ошириш керак; пандемиянинг маъмурий салоҳиятга таъсири туфайли ислоҳотлар суръатининг муқаррар пасайиши кузатилди.

  1. Юқори, барқарор ва инклюзив иқтисодий ўсишни таъминлаш йўлида пойдевор ўрнатиш учун тузилмавий ислоҳотларни амалга оширишни жадаллаштириш зарур. Буни. Президентнинг янги йилда Парламентга мурожаатида таъкидланганидек. расмий идоралар тан олади, Ислоҳотларнинг навбатдаги босқичида, Президентнинг Мурожаатномасида ҳам таъкидланганидек, давлатнинг иқтисодиётдаги катта ролини камайтириш ва динамик ва барқарор хусусий секторни яратишга эътибор қаратиш зарур. Ушбу ислоҳотлар халқаро молия институтлари ва бошқа маслаҳатчиларнинг қўшимча ёрдам қилинганадиган ҳолда еҳтиёткорлик билан тайёргарлик кўриш ва тартиблашни талаб қилади. Уларнинг ўз вақтида амалга оширилиши муҳим аҳамиятга эга, чунки бу ислоҳотларнинг айримлари натижа чиқариш учун вақт талаб қилиши мумкин.
  2. Рағбатлантириш, муассасалар ва киришларни такомиллаштириш жонли хусусий секторни яратиш ва кўпроқ хусусий инвестицияларни жалб қилишнинг калитидир : Рағбатлантиришни яхшилаш учун расмий идоралар бозорларни очиш, рақобатни рағбатлантириш ва бозор кучлари ресурсларни самарали тақсимлашни таъминлаш учун нархларни шакллантириши керак. Булар тараққиётни нисбатан тез амалга ошириш мумкин бўлган ва халқаро тажрибанинг кўрсатишича, натижалар сезиларли бўлиши мумкин бўлган соҳалардир. Бу бозорга кириш учун қолган тўсиқларни олиб ташлаш ва асосан давлат корхоналарига тақдим этиладиган тариф, солиқ ва бошқа имтиёзларни бартараф этишни ўз ичига олади. Очиқ ва рақобатбардош харидлар бозорлари давлат харажатлари самарадорлигини таъминлашда муҳим рол ўйнайди. Бизнесни тартибга солиш тизимини соддалаштириш ва энг муҳими, башорат қилиш қобилиятини ва барқарорлигини ошириш зарур, чунки тез-тез ва бир марталик ўзгариш инвесторларни тўхтатиб туради. Режалаштирилган табиий газ ва электр энергиясининг улгуржи бозорларини ташкил этиш энергия самарадорлигини ошириш ва ноаниқ ёъналтирилган билвосита субсидияларни йоқ қилиш ёълидаги муҳим қадам бўлади. Бироқ, заиф уй хўжаликларини ҳимоя қилиш учун юқори энергия тарифлари ижтимоий хавфсизлик тармоқларини кенгайтириш билан бирга бўлиши керак. ЖСТга кириш жараёнини қайта тиклаш ва Ўзбекистоннинг Эвропа Иттифоқи бозорларига киришини кенгайтириш савдо интеграциясини осонлаштиради хамда Ўзбекистондаги бизнес ва истеъмолчиларга фойда келтиради.

Йирик давлат корхоналарининг режалаштирилган ислоҳоти ҳам рақобатни кучайтиради. Ўтган йилги Президент фармонида деярли 3000 та давлат корхоналарини ислоҳ қилиш ва сотиш бўйича кенг кўламли дастур белгиланган эди. Ҳукумат онлайн платформа орқали озчилик улушлари ва кичик активларни сотишни бошлаган ва бу йил бир нечта йирик давлат корхоналарини хусусийлаштиришни таъминлайди. Хусусийлаштириш тўғрисидаги янги қонуннинг қабул қилиниши йирик корхоналарни сотиш бўйича меъёрий базани такомиллаштиришга ёрдам беради. Ҳукумат қўлида қоладиган (асосан) компаниялар учун стратегик инвесторларни жалб қилиш ва бошқа йирик давлат корхоналарини очиқ ва ошкора тартибда сотишга тайёрлаш учун таниқли маслаҳатчиларни ёллашни давом эттириши керак. Давлат мулкчилигига оид янги қонун давлат қўлида қоладиган компанияларга эгалик қилиш тамойилларини яхшироқ белгилашга ёрдам беради. Шу билан бирга, ҳукумат йирик давлат корхоналарининг бошқарув ва молиявий ҳисоботини такомиллаштиришга, шунингдек, уларнинг фаолиятига давлат жалб этилиш даражасини камайтиришга алоҳида этибор қаратиши лозим. Давлат тасарруфидаги корхоналарга давлат кафолатларини беришни чеклаш молиявий интизомни яхшилашга ёрдам беради.

Институтларни мустаҳкамлаш халқаро илғор тажрибага мувофиқ тартибга солишни, мулк ҳуқуқини мустаҳкам ҳимоя қилишни ва шартномани ижро этиш тизимини таъминлаган ҳолда корхоналар учун тенг шароитларни талаб этади. Монополияга қарши қўмита монополияни ва бошқа бузилишларни йўқ қилиш бўйича ишларни кучайтиришни давом эттириши керак. Энергия соҳаси учун мустақил регуляторни яратиш керак, улар тарифларни тўлиқ бозор талабларига мувофиқ белгилаши ва созлаши учун. Бундан ташқаридавлат органлари бошқарувни такомиллаштиришда давом этиши ва қонун устуворлигига қатъий риоя этилишини таъминлаши лозим. Расмий органлар суд тизимининг мустақиллиги ва яхлитлигини мустаҳкамлашга қаратилган йирик ислоҳотга киришди. Асосий мақсад олий суд Кенгашининг мустақиллигини ва суд лавозимларига номзодларни танлаш тартибларини мустаҳкамлаш ҳамда судлар ишини ташкил этишдан иборат бўлиши керак. Коррупсияга қарши кураш агентлигига еҳтимолий коррупсия ҳолатларини тергов қилиш вазифаси юклатилган,, Бироқ, коррупцияга қарши курашда муваффақият ҳам адолатли ва ишончли таъқиб қилиш ва суд қарорига боғлиқ бўлади. Режалаштирилган актив ва даромад декларация схемаси коррупцияни аниқлашга ёрдам беради, унинг қўлланилиши ишончли бўлишини таъминлайди, юқори даражадаги амалдорларга еътибор қаратади ва шаффофликни ошириш орқали самарали бўлади Худди шу тарзда, пандемия харажатларидаги ошкораликнинг ошишига асосланиб, барча давлат харидлари учун режалаштирилган онлайн платформани яратиш ҳам шаффофликни оширади ва коррупция имкониятларини камайтиришда муҳим қадам бўлади. Бизнес регистрларни такомиллаштириш керак, шунда улар компанияларнинг якуний фойдали галари тўғрисида аниқ ва долзарб маълумотларни ўз ичига олади.. Янада кенгроқ қилиб айтганда, давлат хизматларини, жумладан, солиқ ва божхоналарни рақамлаштиришнинг давом эттирилиши самарадорликни ошириб, коррупсия имкониятларини янада камайтиради.

Манба ресурсларига киришни кенгайтириш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Корхоналар молия, ер, энергетика ва малакали ишчи кучи каби манбалардан фойдаланишнинг чекланганлигини қайд этадилар. Молия соҳасидаги ислоҳотларни, шу жумладан давлат банклари бошқарувини такомиллаштириш ва уларнинг аксариятини сотишни такомиллаштиришга қаратилган саъй-ҳаракатларни ўз ичига олган ҳолда ўсиш суръатларига катта ҳисса қўшиши мумкин бўлган асосий омил. Ушбу ислоҳотлар молиявий воситачиликни самарали равишда енгиллаштирадиган соғлом ва рақобатдош банк тизимини яратишга ёрдам беради. Ер эгалигини кенгайтириш ва ерни савдога киритиш қишлоқ хўжалигига инвестицияларни жалб қилишга ва натижада унинг унумдорлигини оширишга ёрдам беради. Ҳукумат, шунингдек, инсон капиталига, соғлиқни сақлаш ва таълимга, хусусан, олий таълимга инвестицияларга ҳақли равишда эътибор қаратмоқда, бу эса давлат харажатлари самарадорлигини оширишга қаратилган саъй-ҳаракатлар билан бирга ишчиларнинг малакасини оширади ва барқарор ривожланиш мақсадига эришишга ёрдам беради Инфратузилма ва энергетика соҳасидаги тўсиқларни олиб ташлаш, шу жумладан самарадорликни ошириш учун қўшимча сармоялар зарур.

  1. Ислоҳот кун тартибини муваффақиятли амалга ошириш учун нафақат расмий органлардан қатъий садоқат, балки халқаро ҳамжамият томонидан доимий қўллаб-қувватлаш талаб этилади. Халқаро валюта жамғармаси бу саъй-ҳаракатларда Ўзбекистонни қўллаб-қувватлашда, сиёсат бўйича маслаҳат, техник ёрдам ва керак бўлса, молиявий кўмак беришда давом етишга тайёр турибди.

https://review.uz/